Αμοργός το νησί του απέραντου γαλάζιου ....
Η Αμοργός είναι κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους.
Πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», χιτώνες της Αμοργού. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο των Κυκλάδων, νοτιοανατολικά της Νάξου και σε απόσταση 136 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά. Η επιφάνειά της εκτιμάται στα 121.464 τ.χλμ., ενώ έχει μήκος ακτών 126 χιλιόμετρα. Είναι μακρόστενο νησί που εκτείνεται από ΝΔ προς ΒΑ με απότομη ορεινή μορφολογία εδάφους. Διαθέτει δύο φυσικά λιμάνια, τα Κατάπολα και την Αιγιάλη. Πρωτεύουσα είναι η Χώρα Αμοργού με κύριο λιμάνι τα Κατάπολα.
Οι κάτοικοι ασχολούνται παραδοσιακά με τη γεωργία, τηνκτηνοτροφία αλλά και την αλιεία.
Η Αμοργός αποτελεί ιδανικό προορισμό για πεζοπορία.Υπάρχουν μονοπάτια που ξεκινούν ή/και καταλήγουν σε κάποιον οικισμό και προσφέρουν στον επισκέπτη εκπληκτικές εικόνες φυσικού τοπίου.
Εξίσου σημαντική η πανίδα του. Τα σαλιγκάρια, τα έντομα, οι αράχνες, τα μυριάποδα και τα άλλα πολυάριθμα ασπόνδυλα, παρόλο που αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της βιοποικιλότητας της Αμοργού, είναι -δυστυχώς- ελάχιστα μελετημένα. Αντιθέτως, τα σπονδυλωτά, ως πιο ευδιάκριτα και πιο δημοφιλή, είναι περισσότερο γνωστά και καταγεγραμμένα.
Το σπανιότερο είδος θηλαστικού είναι σίγουρα η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), που αν και έχει μειωθεί σημαντικά, εξακολουθεί να υπάρχει σε απομονωμένες σπηλιές, καθώς και σε μερικά ερημονήσια κοντά στην Αμοργό. Τα τοπωνύμια «Φωκιότρυπα» και «Φώκια», κοντά στην Αιγιάλη, μας φέρνουν στον νου τις εποχές που το είδος αυτό ήταν πιο συνηθισμένο.
Επίσης το ρινοδέλφινο, αρκετά συνηθισμένο είδος δελφινιού βρίσκεται στις θάλασσες γύρω από την Aμοργό
Η ορνιθοπανίδα της Αμοργού περιλαμβάνει τουλάχιστον 35 φωλεάζοντα είδη πουλιών, μεταξύ των οποίων και ορισμένα σπάνια και απειλούμενα είδη αρπακτικών, όπως ο σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus), ο πετρίτης (Falco peregrinus) και η αετογερακίνα (Buteo rufinus). Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), που φωλιάζει κατά αποικίες σε γκρεμούς και δυσπρόσιτες βραχονησίδες. Το γεράκι αυτό, που οι ντόπιοι το λένε «βαρβάκι», περνά τον χειμώνα στη Μαδαγασκάρη και τη Νότια Αφρική.
Η θέση της Λαγκάδας είναι προνομιακή, ψηλά στο βουνό, όχι ιδιαίτερα μακριά από τη θάλασσα, ενώ από το μεγαλύτερο τμήμα της υπάρχει οπτική επαφή με ολόκληρο τον όρμο της Αιγιάλης. Από την τρουτσούλα ειδικά, η θέα απλώνεται παντού, και φτάνει να ελέγχει ακόμα και τα μονοπάτια.
Θολάρια
Τα Θολάρια βρίσκονται στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Αιγιάλης και η απόσταση από τον Όρμο είναι 2,5 χλμ. Όσο ανεβαίνετε στον ανηφορικό δρόμο, τόσο η θέα μεγαλώνει μέχρι που φτάνετε στο διάσελο του βουνού Κουτουλός (433 μ. υψ.) που η θέα επιβάλλεται στη ματιά σας, αγκαλιάζοντας ολόκληρο τον πανέμορφο Όρμο, τη Λαγκάδα και τα περίχωρά της, φτάνοντας μέχρι τις πλαγιές της Σελλάδας, εκεί που βρίσκονται ο Άνω και ο Κάτω Ποταμός. Εδώ, είναι χτισμένα τα Θολάρια (220 μ. υψ.), ένας αληθινός βιγλάτορας, που εντυπωσιάζει με τα ολόλευκα ασβεστωμένα σπίτια του και τη πυκνή δόμηση. Τα δεκάδες στενά δρομάκια περιτριγυρίζουν και διασχίζουν τον οικισμό, ενώ είναι βέβαιο ότι θα μπερδευτείτε ανάμεσά τους όταν τα περπατήσετε.
Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στα Θολάρια που ξεχώριζε από παντού, με τον θεόρατο μπλε τρούλο που φαίνεται απ’ τον Ποταμό, ακόμα κι’ απ’ τη Λαγκάδα με τα διπλά επιβλητικά κωδωνοστάσιά της είναι ένα πραγματικό στολίδι για το χωριό.
Λίγο πριν μπείτε στη Γιάλη, ο δρόμος οδηγεί προς τον Άνω Ποταμό (100 μ. υψ.), ένα χωριό χτισμένο στις πλαγιές της Σελλάδας (597 μ. υψ.), με ζηλευτά παλιά μονόπατα, δίπατα σπίτια, ασβεστωμένες αυλές, και όμορφη αρχιτεκτονική.
Αυτό όμως που θα σας εντυπωσιάσει είναι το πως εκτείνεται η θέα κάτω από το χωριό, δίνοντας στον επισκέπτη την εντύπωση πως βρίσκεται σ’ενα μοναδικό, φυσικά χτισμένο μπαλκόνι που αιωρείται πάνω από το τοπίο.
Από εκεί μπορείτε να θαυμάσετε τις αμμώδεις παραλίες τις περιοχής, η μεγαλύτερη εκ των οποίων διαγράφει ένα μεγάλο τόξο, μέχρι ψηλά στον ολόλευκο οικισμό Θολάρια.
Από τον Άνω Ποταμό, υπάρχει μονοπάτι (και δρόμος) που κατεβαίνει στον Κάτω Ποταμό, στην εκκλησία της Ανάληψης και από εκεί στον Όρμο.
Αγία Άννα
Απέχει 3 χλμ. από τη Χώρα. Η θέα στον κόλπο μας αφήνει άφωνους, είναι απλά τέλειο, με βράχια διάσπαρτα κατά μήκος της ακτής με χρώμα το βαθύ μπλε της θάλασσας. Ακριβώς μπροστά σας είναι το μικρό Μεγάλο Βιόκαστρο νησί, στο αριστερό σας χέρι υπάρχει το Μικρό Βιόκαστρο. Πρόκειται για ένα τοπίο καρτ-ποστάλ. Στα αριστερά σας μπορείτε να πάρετε μια γεύση από το μοναστήρι. Το τοπίο όπου βρίσκεται το μοναστήρι είναι εντυπωσιακό, σκαρφαλωμένο σε μια κοιλότητα του βουνού του Προφήτη Ηλία. Είναι ένα εντυπωσιακό και συνάμα συγκινητικό όραμα. Η θάλασσα, που βρίσκεται ακριβώς στους πρόποδες της μονής δείχνει όλο το φάσμα των χρωμάτων από πράσινο σε μπλε.
Η Αμοργός είναι κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους.
Πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», χιτώνες της Αμοργού. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο των Κυκλάδων, νοτιοανατολικά της Νάξου και σε απόσταση 136 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά. Η επιφάνειά της εκτιμάται στα 121.464 τ.χλμ., ενώ έχει μήκος ακτών 126 χιλιόμετρα. Είναι μακρόστενο νησί που εκτείνεται από ΝΔ προς ΒΑ με απότομη ορεινή μορφολογία εδάφους. Διαθέτει δύο φυσικά λιμάνια, τα Κατάπολα και την Αιγιάλη. Πρωτεύουσα είναι η Χώρα Αμοργού με κύριο λιμάνι τα Κατάπολα.
Οι κάτοικοι ασχολούνται παραδοσιακά με τη γεωργία, τηνκτηνοτροφία αλλά και την αλιεία.
Η Αμοργός αποτελεί ιδανικό προορισμό για πεζοπορία.Υπάρχουν μονοπάτια που ξεκινούν ή/και καταλήγουν σε κάποιον οικισμό και προσφέρουν στον επισκέπτη εκπληκτικές εικόνες φυσικού τοπίου.
Οι περισσότεροι τουρίστες επισκέπτονται την Αμοργό καλοκαίρι. Το «αποξηραμένο» τοπίο τούς κάνει να νομίζουν ότι πρόκειται για ένα μέρος ημιερημικό και μάλλον άγονο. Αυτή είναι μια συνήθης παρεξήγηση των ξένων κυρίως επισκεπτών στα κυκλαδονήσια. Δεν ξέρουν -και συνήθως ούτε και φαντάζονται- πώς είναι οι άλλες εποχές στα νησιά αυτά: Η ολάνθιστη άνοιξη, με τα πολύχρωμα αγριολούλουδα και τις πλαγιές να αντηχούν από τα κελαηδίσματα των πουλιών και το βουητό των μελισσών. Ο καταπράσινος χειμώνας, με τις ανεμώνες (Anemone sp.), τους κρόκους (Crocus sp.) και τους νάρκισσους (Narcissus tazetta), καθώς και τα πουλιά που ξεχειμωνιάζουν εδώ, όπως οι κοκκινολαίμηδες (Erithacus rubecula), οι δεντροφυλλοσκόποι (Phylloscopus collybita) και οι καρβουνιάρηδες (Phoenicurus ochruros). Το φθινόπωρο, που αποτελεί μια «δεύτερη άνοιξη», όταν οι σταγόνες της βροχής ξαναζωντανεύουν την ξερή γη κάνοντας να ανθίσουν τα κυκλάμινα (Cyclamen sp.), οι ασκέλλες (Urginea maritima) και τα κολχικά (Colchicum variegatum), και τα διαβατάρικα πουλιά περνούν στο ταξίδι τους για τον Νότο.
Αυτή είναι, λοιπόν, η φύση της Αμοργού: μια φύση «εκτός (τουριστικής) εποχής», χωρίς δάση και πεδιάδες… Ένας φυσικός κόσμος που η ομορφιά του δεν βρίσκεται στα εντυπωσιακά και τα μεγάλα είδη, αλλά κρύβεται στα ταπεινά και αθέατα πλάσματά του.Εξίσου σημαντική η πανίδα του. Τα σαλιγκάρια, τα έντομα, οι αράχνες, τα μυριάποδα και τα άλλα πολυάριθμα ασπόνδυλα, παρόλο που αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της βιοποικιλότητας της Αμοργού, είναι -δυστυχώς- ελάχιστα μελετημένα. Αντιθέτως, τα σπονδυλωτά, ως πιο ευδιάκριτα και πιο δημοφιλή, είναι περισσότερο γνωστά και καταγεγραμμένα.
Το σπανιότερο είδος θηλαστικού είναι σίγουρα η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), που αν και έχει μειωθεί σημαντικά, εξακολουθεί να υπάρχει σε απομονωμένες σπηλιές, καθώς και σε μερικά ερημονήσια κοντά στην Αμοργό. Τα τοπωνύμια «Φωκιότρυπα» και «Φώκια», κοντά στην Αιγιάλη, μας φέρνουν στον νου τις εποχές που το είδος αυτό ήταν πιο συνηθισμένο.
Επίσης το ρινοδέλφινο, αρκετά συνηθισμένο είδος δελφινιού βρίσκεται στις θάλασσες γύρω από την Aμοργό
Η ορνιθοπανίδα της Αμοργού περιλαμβάνει τουλάχιστον 35 φωλεάζοντα είδη πουλιών, μεταξύ των οποίων και ορισμένα σπάνια και απειλούμενα είδη αρπακτικών, όπως ο σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus), ο πετρίτης (Falco peregrinus) και η αετογερακίνα (Buteo rufinus). Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), που φωλιάζει κατά αποικίες σε γκρεμούς και δυσπρόσιτες βραχονησίδες. Το γεράκι αυτό, που οι ντόπιοι το λένε «βαρβάκι», περνά τον χειμώνα στη Μαδαγασκάρη και τη Νότια Αφρική.
Ιστορία
Από τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Αμοργό. Κατά την αρχαιότητα η Αμοργός γίνεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Κυκλαδικού πολιτισμού. Αργότερα, κατά την μινωική εποχή, καταφθάνουν στο νησί πολλοί μινωίτες ιδρύοντας μία από τις πρώτες πόλεις του νησιού, τη Μινώα. Αργότερα, Ναξιώτες ιδρύουν την Αρκεσίνη, στη σημερινή περιοχή Καστρί και την ίδια εποχή Μιλήσιοι εγκαθίστανται στην Αιγιάλη, κοντά στο σημερινό χωριό Θολάρια. Αυτές ήταν κατά την αρχαιότητα οι σπουδαιότερες πόλεις του νησιού. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους θα είναι τόπος εξορίας: επί Τιβερίου, το 23 μ.Χ. θα εξοριστεί ο Βέβιος Σειρήνος, ανθύπατος της Ισπανίας. Μετά την επανάσταση του 1821 ενσωματώθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.Στο κτήριο του σημερινού ΕΠΑ.Λ Αμοργού βρίσκεται μια επιγραφή που αναφέρει ότι το σχολείο ιδρύθηκε στις 21/6/1826 με χρήματα της Ιεράς μονής Χοζοβιωτίσης γεγονός που αποδεικνύει ότι στην Αμοργό λειτούργησε ένα απο τα πρώτα σχολεία της ελέυθερης Ελλάδας.
Κατάπολα
Κτισμένα στον βαθύ όρμο τους τα Κατάπολα βρίσκονται κάτω από την αρχαία Μινώα, έχοντας δίπλα τους τους μικρότερους οικισμούς Ραχίδι και Ξυλοκερατίδι και πίσω τους τις κοιλάδες του Μαρμάρου και του Γυαλινά με διάφορες καλλιέργειες. Ο «αρχαίος λιμήν» (Κατάπολα σημαίνει κατά την πόλιν), τόσο σημαντικός για την ανάπτυξη της αρχαίας Μινώας και όλης της Αμοργού, παραμένει βασικό λιμάνι, αλλά και τουριστικό θέρετρο. Τα στενά που οδηγούν προς το εσωτερικό του οικισμού είναι γεμάτα τουριστικά και εμπορικά καταστήματα. Ξεχωρίζει η παλιά βρύση των Καταπόλων, με τις αρχαίες πέτρες της ασβεστωμένες σήμερα, και η Παναγία Καταπολιανή στο προαύλιο της οποίας υπάρχουν κίονες και κιονόκρανα.
Στην περιοχή Ραχίδι υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, το δημαρχείο και το μικρό ηρώο για τους πεσόντες του 1912-22.
Όμορφος είναι και ο περίπατος μέχρι το γαλήνιο ψαροχώρι Ξυλοκερατίδι.
Στον οικισμό αυτό ξεχωρίζει το κάτασπρο εκκλησάκι της Φτωχής Παναγίας με αρχαία και παλαιοχριστιανικά οικοδομικά μέλη. Οι πινακίδες μέσα στον οικισμό που αναγράφουν «θολωτοί τάφοι» αναφέρονται σε δυο θαλαμοειδείς τάφους της μυκηναϊκής εποχής στη θέση Κατηφορίδα που έχουν ανασκαφεί και σήμερα είναι περιφραγμένοι.
Η Χώρα της Αμοργού
Η φυσικά οχυρή, βραχώδης, προεξοχή ξεχωρίζει πάνω από τα λευκά σπίτια και το ανέβασμα ως εκεί είναι μια υπέροχη εμπειρία. Ανηφορίζοντας θα περάσετε από το εκκλησάκι της Κυρά Λεούσας (ή Κερά Λεούσας), της παλαιότερης εκκλησίας της Χώρας, τον Άγιο Κωνσταντίνο, τον Αϊ Γιάννη Θεολόγο. Θα μπείτε περνώντας από τον Άγιο Γεώργιο και θα περπατήστε στα ερείπια του κάστρου με τις πολεμίστρες και το χαμηλό περιτείχισμα για να απολαύσετε την εντυπωσιακή θέα.
Στα Βορεινά
Στις γειτονιές της Χώρας υπάρχουν καλντερίμια, σκαλιά και θολωτές στοές -οι εμπροστιάδες. Εξαιρετικά στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής διατηρούνται στη συνοικία Βορεινά, στις διώροφες κατοικίες με το πολύ στενό «μέτωπο», τους χαρακτηριστικούς κρέβατους και τους αποκρέβατους (αποθηκευτικούς χώρους κάτω από το κρεβάτι, για τα σιτηρά). Τα Βορεινά είναι η παλαιότερη συνοικία της Χώρας, κτισμένη στα ριζά του κάστρου. Εδώ εντοπίστηκαν τα αρχαιότερα λείψανα κατοίκησης από την 3η χιλιετία. Σε κάθε σας βήμα θα αποκαλύπτετε ερειπωμένα και αναστηλωμένα σπίτια που κολλούσαν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα πολύπλοκο οικοδομικό σύστημα, ενώ παράλληλα επικοινωνούσαν με μυστικές διόδους ώστε να εξασφαλίζεται διέξοδος προς το κάστρο. Θα δείτε επίσης, λιοτρίβια και πηγάδια. Στη συνοικία ξεχωρίζει το ιστορικό κτίριο του παλιού σχολαρχείου, στην οδό Εξαρχοπούλου, το οποίο χρησιμοποιείται ως γυμνάσιο και κτίστηκε το 1829. Πίσω από το γυμνάσιο βρίσκεται ο Φωτοδότης Χριστός, βυζαντινή εκκλησία και άλλοτε μετόχι της Χοζοβιώτισσας. Περιβάλλεται από συγκρότημα κελιών και αποθηκών και έχει τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης.
Στο Πλατύστενο
Το Πλατύστενο(ή Μέση Οδός),το πλακόστρωτο κεντρικό καλντερίμι που φτιάχτηκε επί Ενετοκρατίας, είναι η «ραχοκοκαλιά» της Χώρας. Εδώ ανέκαθεν λειτουργούσαν εμπορικά μαγαζιά και καφενεία. Σήμερα παρατάσσονται ταβέρνες, καφέ-μπαρ, καταστήματα με τουριστικά είδη, ρούχα και αξεσουάρ, αλλά και κάποια από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Χώρας όπως είναι ο περίφημος Πύργος του Γαβρά που στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή και δίπλα του η βυζαντινή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.
Περπατώντας στο Στενό θα βρείτε μπροστά σας το Πλατεάκι με τις τρεις κάτασπρες εκκλησίες (Αγιος Θωμάς, Αγιος Θαρραλέος και Σταυρός) και θα φτάσετε στο Ανω Πλατεάκι. Θα δείτε την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και το λιλιπούτειο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης που διεκδικεί τον τίτλο του μικρότερου στο νησί. Από εκεί μπορείτε να βαδίσετε προς την Εμπροστιάδα ή Θόλο, την κεντρική ανατολική είσοδο του οικισμού επί Ενετοκρατίας. Κολλημένο στο Θόλο βρίσκεται το Σπίτι της Ανασκαφής, σε εξαιρετικό κτίριο του 16ου αιώνα. Μετά το Θόλο περνάτε στην περιοχή του Φωτοδότη και του Καλογερικού.
Αν συνεχίσετε ευθεία στο Πλατύστενο θα περάσετε το ταχυδρομείο και την εκκλησία της Αγίας Τριάδας για να βρεθείτε στην Πάνω Γειτονιά. Στρίβοντας αριστερά θα βγείτε στον Καλογερικό και στα σχολεία, ενώ συνεχίζοντας προς τα δεξιά και ανεβαίνοντας τα σκαλιά στ’ αριστερά σας, θα φτάσετε στους μύλους. Η πλατεία του Καλογερικού είναι ένα από τα ωραιότερα μπαλκόνια στο Αιγαίο και σημείο ραντεβού εδώ και πολλά χρόνια. Χαρίζει απίστευτη θέα -ειδικά τα βράδια με φεγγάρι. Από κάτω περνάει το λιθόστρωτο μονοπάτι προς τη Χοζοβιώτισσα.
Παναγιά Χοζοβιώτισσα
Δε θάχει ακόμα φέξει, όταν τα βήματα μας ηχούν ξερά πάνω στο πλακόστρωτο. Η Χώρα, βυθισμένη σε βαθύ ύπνο, μας συναρπάζει τώρα περισσότερο ίσως από ποτέ, με τη σκοταδιασμένη της όψη, την αληθινά μεσαιωνική. Μυρωδιά γιασεμιού… Που και που τ΄αναμμένο καντήλι κάποιας εκκλησιάς τρεμοπαίζει στην ασέληνη νυχτιά…
Περνούμε βιαστικά την Εμπροστιάδα. Στην έξοδο, κοντοστεκόμαστε για λίγο… Αφουγκραζόμαστε την απόλυτη σιωπή! Ο Φωτοδότης, άγρυπνος φρουρός της Χώρας, μας κοιτάζει από μακριά, αυστηρός, αθέατος πίσω από τις πυκνές φυλλωσιές του μετοχιού.
Πάνω που φτάνουμε στον Καλογερικό, πήρε να χαράζει… Ο ορίζοντας, κατακόκκινος ίσια στην ανατολή, αφήνει να ξεχωρίζει κιόλας το Βιόκαστρο, καταμεσής της θάλασσας, απέναντι από τα «γκρεμά». Το μονοπάτι φαίνεται πια καθαρά.
Σαν αστραπή έρχονται στο νού οι θρύλοι του Καλογερικού… Οι σκιές των αερικών που τολμούν να περιπλανώνται στον παλιό Δαιμονότοπο και να φανερώνονται ακόμα,
στο «μπροβάλλισμα» του μονοπατιού, σ' όσους δε διστάζουν να νυχτοπερπατούν σ΄ αυτά τα μέρη… Ανατριχίλα.
Ξημέρωσε. Το μονοπάτι, σε λιγότερο από “να τέταρτο, μας έχει κατεβάσει χαμηλά στο γκρεμό. Τα κύματα στα βράχια ακούγονται, σα να σκάνε δίπλα μας. Πλησιάζουμε με δέος την αυλόπορτα με το σταυρό, και μπαίνουμε…
Οι τρομεροί βράχοι που περιζώνουν το Μοναστήρι, θαρρείς ότι έχουν πυρακτωθεί μες στη φλόγα του ήλιου που ανατέλλει!
«Ἐπειδὴ γὰρ τὸ παρὰ τὴν νῆσον ταύτην χωρίον ἐν ὧ τά νῦν τὸ ἱερὸν τοῦτο καὶ σεπτὸν μοναστήριον ἐγκαθίδρυται, δαιμόνων τὸ πρότερον καταγώγιον καὶ διὰ τοῦτο παρὰ τοῖς ἐγχωρίοις καλούμενον «Δαιμονότοπος»,ἄβατος παντελῶς, δι” ἀποκαλύψεως θείας τῶν ἐκεῖ πρῶτον ἀφικομένων ἀλλαχόθεν σεβασμίων ἐκείνων γερόντων καὶ βασιλικὴ θεία χάριτι καὶ ἐπιμελεία τοῦ μακαρίου καὶ ἀοιδίμου βασιλέως κυροῦ Ἀλεξίου τοῦ Μεγάλου Κομνηνοῦ ἀνηγέρθη ἒκ βάθρων καὶ ἀπηρτίσθη εἰς μοναστήριον βασιλικῶς τε καὶ μεγαλοπρεπῶς.»
Με τούτα τα λόγια που καταγράφηκαν σε σιγίλλιο του 1583, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός, επιχείρησε ν” αποδώσει σε γραπτό λόγο, το δέος ψυχής και το αισθητικό μεγαλείο που η θέαση της Χοζοβιώτισσας προκαλεί στον εμβρόντητο επισκέπτη. Μα αυτός,ανυποψίαστος για την ώρα, δε φαντάζεται ότι το μέγα μνημείο που χίλια χρόνια κρέμεται στο κενό, γαντζωμένο στων «φτερών» του Προφήτη Ηλία τις σχισμάδες, το προστατεύει με περισσή στοργή ολάκερη η Αμοργός, με όλες τις φυσικές και υπερβατικές της δυνάμεις!
Το σκαλωτό λιθόστρωτο που ανεβάζει στο Μοναστήρι, σμιλεμένο κυριολεκτικά πάνω στο γκρεμό, αφήνει ενα τεράστιο οπτικό πεδίο ελεύθερο προς την ανοιχτή θάλασσα. Από την άλλη μεριά τα αιχμηρά πελώρια βράχια, σε πολλά σημεία της ανηφορικής διαδρομής,"κλείνουν" τον ουρανό πάνω απ” τα κεφάλια μας, γέρνοντας απειλητικά προς το κενό.
Κοντοζυγώνοντας στο κτίριο της Μονής των Σκαλών,βιώνουμε σιγά σιγά την σχέση αμοιβαιότητας και εναρμόνισης του οικοδομήματος με το τοπίο. Από αρχιτεκτονική ματιά, η Μονή στο σύνολο της είναι το προϊόν θαυμαστής υιοθέτησης του ύφους και της μορφής του περιβάλλοντα χώρου. Μόνη διαφοροποίηση φαίνεται να υπάρχει στη χρήση του ασβέστη, με μια λευκότητα απαστράπτουσα στον εκτυφλωτικό ήλιο των Κυκλάδων.Μια λευκότητα χαρακτηριστική, πολυεδρική, δηλωτική της ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο, και συνάμα της ιδιότυπης λατρευτικής λειτουργίας του.
Από τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Αμοργό. Κατά την αρχαιότητα η Αμοργός γίνεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Κυκλαδικού πολιτισμού. Αργότερα, κατά την μινωική εποχή, καταφθάνουν στο νησί πολλοί μινωίτες ιδρύοντας μία από τις πρώτες πόλεις του νησιού, τη Μινώα. Αργότερα, Ναξιώτες ιδρύουν την Αρκεσίνη, στη σημερινή περιοχή Καστρί και την ίδια εποχή Μιλήσιοι εγκαθίστανται στην Αιγιάλη, κοντά στο σημερινό χωριό Θολάρια. Αυτές ήταν κατά την αρχαιότητα οι σπουδαιότερες πόλεις του νησιού. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους θα είναι τόπος εξορίας: επί Τιβερίου, το 23 μ.Χ. θα εξοριστεί ο Βέβιος Σειρήνος, ανθύπατος της Ισπανίας. Μετά την επανάσταση του 1821 ενσωματώθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.Στο κτήριο του σημερινού ΕΠΑ.Λ Αμοργού βρίσκεται μια επιγραφή που αναφέρει ότι το σχολείο ιδρύθηκε στις 21/6/1826 με χρήματα της Ιεράς μονής Χοζοβιωτίσης γεγονός που αποδεικνύει ότι στην Αμοργό λειτούργησε ένα απο τα πρώτα σχολεία της ελέυθερης Ελλάδας.
Κατάπολα
Στην περιοχή Ραχίδι υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, το δημαρχείο και το μικρό ηρώο για τους πεσόντες του 1912-22.
Όμορφος είναι και ο περίπατος μέχρι το γαλήνιο ψαροχώρι Ξυλοκερατίδι.
Στον οικισμό αυτό ξεχωρίζει το κάτασπρο εκκλησάκι της Φτωχής Παναγίας με αρχαία και παλαιοχριστιανικά οικοδομικά μέλη. Οι πινακίδες μέσα στον οικισμό που αναγράφουν «θολωτοί τάφοι» αναφέρονται σε δυο θαλαμοειδείς τάφους της μυκηναϊκής εποχής στη θέση Κατηφορίδα που έχουν ανασκαφεί και σήμερα είναι περιφραγμένοι.
Η Χώρα της Αμοργού
Ορατή από την αρχαία Μινώα και τον Προφήτη Ηλία (698 μ.), αθέατη από τη θάλασσα, η Χώρα της Αμοργού αγκαλιάζει το λόφο με το κάστρο, εκτείνεται μέχρι τον κεντρικό ασφαλτόδρομο που την περιτριγυρίζει, ελέγχει χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους, «φιλιώνει», όπως και στο παρελθόν, την Κάτω Μεριά με την Αιγιάλη, αφού από εδώ περνούν τα μονοπάτια και οι δρόμοι προς τα δυο άκρα του νησιού.
Όλοι οι επισκέπτες του καλοκαιριού, αργά ή γρήγορα, εδώ καταλήγουν: Στην πλατεία Αγίων Πάντων, στο Πλατύστενο, στο Πλατεάκι, στη Λόζα, στους ανεμόμυλους που απλώνονται στον Τρούλλο. Οι περιπλανήσεις μέσα στον δαίδαλο των στενών, από τα Βορεινά μέχρι τα Βλυχά και την Κάτω Γειτονιά, σπάνια σε φέρνουν στα ίδια σημεία. Πάντα υπάρχει εναλλακτικός δρόμος και πάντα κάτι θα σε κάνει να κοντοσταθείς.Η φυσικά οχυρή, βραχώδης, προεξοχή ξεχωρίζει πάνω από τα λευκά σπίτια και το ανέβασμα ως εκεί είναι μια υπέροχη εμπειρία. Ανηφορίζοντας θα περάσετε από το εκκλησάκι της Κυρά Λεούσας (ή Κερά Λεούσας), της παλαιότερης εκκλησίας της Χώρας, τον Άγιο Κωνσταντίνο, τον Αϊ Γιάννη Θεολόγο. Θα μπείτε περνώντας από τον Άγιο Γεώργιο και θα περπατήστε στα ερείπια του κάστρου με τις πολεμίστρες και το χαμηλό περιτείχισμα για να απολαύσετε την εντυπωσιακή θέα.
Στα Βορεινά
Στις γειτονιές της Χώρας υπάρχουν καλντερίμια, σκαλιά και θολωτές στοές -οι εμπροστιάδες. Εξαιρετικά στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής διατηρούνται στη συνοικία Βορεινά, στις διώροφες κατοικίες με το πολύ στενό «μέτωπο», τους χαρακτηριστικούς κρέβατους και τους αποκρέβατους (αποθηκευτικούς χώρους κάτω από το κρεβάτι, για τα σιτηρά). Τα Βορεινά είναι η παλαιότερη συνοικία της Χώρας, κτισμένη στα ριζά του κάστρου. Εδώ εντοπίστηκαν τα αρχαιότερα λείψανα κατοίκησης από την 3η χιλιετία. Σε κάθε σας βήμα θα αποκαλύπτετε ερειπωμένα και αναστηλωμένα σπίτια που κολλούσαν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα πολύπλοκο οικοδομικό σύστημα, ενώ παράλληλα επικοινωνούσαν με μυστικές διόδους ώστε να εξασφαλίζεται διέξοδος προς το κάστρο. Θα δείτε επίσης, λιοτρίβια και πηγάδια. Στη συνοικία ξεχωρίζει το ιστορικό κτίριο του παλιού σχολαρχείου, στην οδό Εξαρχοπούλου, το οποίο χρησιμοποιείται ως γυμνάσιο και κτίστηκε το 1829. Πίσω από το γυμνάσιο βρίσκεται ο Φωτοδότης Χριστός, βυζαντινή εκκλησία και άλλοτε μετόχι της Χοζοβιώτισσας. Περιβάλλεται από συγκρότημα κελιών και αποθηκών και έχει τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης.
Στο Πλατύστενο
Το Πλατύστενο(ή Μέση Οδός),το πλακόστρωτο κεντρικό καλντερίμι που φτιάχτηκε επί Ενετοκρατίας, είναι η «ραχοκοκαλιά» της Χώρας. Εδώ ανέκαθεν λειτουργούσαν εμπορικά μαγαζιά και καφενεία. Σήμερα παρατάσσονται ταβέρνες, καφέ-μπαρ, καταστήματα με τουριστικά είδη, ρούχα και αξεσουάρ, αλλά και κάποια από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Χώρας όπως είναι ο περίφημος Πύργος του Γαβρά που στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή και δίπλα του η βυζαντινή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.
Περπατώντας στο Στενό θα βρείτε μπροστά σας το Πλατεάκι με τις τρεις κάτασπρες εκκλησίες (Αγιος Θωμάς, Αγιος Θαρραλέος και Σταυρός) και θα φτάσετε στο Ανω Πλατεάκι. Θα δείτε την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και το λιλιπούτειο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης που διεκδικεί τον τίτλο του μικρότερου στο νησί. Από εκεί μπορείτε να βαδίσετε προς την Εμπροστιάδα ή Θόλο, την κεντρική ανατολική είσοδο του οικισμού επί Ενετοκρατίας. Κολλημένο στο Θόλο βρίσκεται το Σπίτι της Ανασκαφής, σε εξαιρετικό κτίριο του 16ου αιώνα. Μετά το Θόλο περνάτε στην περιοχή του Φωτοδότη και του Καλογερικού.
Αν συνεχίσετε ευθεία στο Πλατύστενο θα περάσετε το ταχυδρομείο και την εκκλησία της Αγίας Τριάδας για να βρεθείτε στην Πάνω Γειτονιά. Στρίβοντας αριστερά θα βγείτε στον Καλογερικό και στα σχολεία, ενώ συνεχίζοντας προς τα δεξιά και ανεβαίνοντας τα σκαλιά στ’ αριστερά σας, θα φτάσετε στους μύλους. Η πλατεία του Καλογερικού είναι ένα από τα ωραιότερα μπαλκόνια στο Αιγαίο και σημείο ραντεβού εδώ και πολλά χρόνια. Χαρίζει απίστευτη θέα -ειδικά τα βράδια με φεγγάρι. Από κάτω περνάει το λιθόστρωτο μονοπάτι προς τη Χοζοβιώτισσα.
Παναγιά Χοζοβιώτισσα
Δε θάχει ακόμα φέξει, όταν τα βήματα μας ηχούν ξερά πάνω στο πλακόστρωτο. Η Χώρα, βυθισμένη σε βαθύ ύπνο, μας συναρπάζει τώρα περισσότερο ίσως από ποτέ, με τη σκοταδιασμένη της όψη, την αληθινά μεσαιωνική. Μυρωδιά γιασεμιού… Που και που τ΄αναμμένο καντήλι κάποιας εκκλησιάς τρεμοπαίζει στην ασέληνη νυχτιά…
Περνούμε βιαστικά την Εμπροστιάδα. Στην έξοδο, κοντοστεκόμαστε για λίγο… Αφουγκραζόμαστε την απόλυτη σιωπή! Ο Φωτοδότης, άγρυπνος φρουρός της Χώρας, μας κοιτάζει από μακριά, αυστηρός, αθέατος πίσω από τις πυκνές φυλλωσιές του μετοχιού.
Πάνω που φτάνουμε στον Καλογερικό, πήρε να χαράζει… Ο ορίζοντας, κατακόκκινος ίσια στην ανατολή, αφήνει να ξεχωρίζει κιόλας το Βιόκαστρο, καταμεσής της θάλασσας, απέναντι από τα «γκρεμά». Το μονοπάτι φαίνεται πια καθαρά.
Σαν αστραπή έρχονται στο νού οι θρύλοι του Καλογερικού… Οι σκιές των αερικών που τολμούν να περιπλανώνται στον παλιό Δαιμονότοπο και να φανερώνονται ακόμα,
στο «μπροβάλλισμα» του μονοπατιού, σ' όσους δε διστάζουν να νυχτοπερπατούν σ΄ αυτά τα μέρη… Ανατριχίλα.
Ξημέρωσε. Το μονοπάτι, σε λιγότερο από “να τέταρτο, μας έχει κατεβάσει χαμηλά στο γκρεμό. Τα κύματα στα βράχια ακούγονται, σα να σκάνε δίπλα μας. Πλησιάζουμε με δέος την αυλόπορτα με το σταυρό, και μπαίνουμε…
Οι τρομεροί βράχοι που περιζώνουν το Μοναστήρι, θαρρείς ότι έχουν πυρακτωθεί μες στη φλόγα του ήλιου που ανατέλλει!
«Ἐπειδὴ γὰρ τὸ παρὰ τὴν νῆσον ταύτην χωρίον ἐν ὧ τά νῦν τὸ ἱερὸν τοῦτο καὶ σεπτὸν μοναστήριον ἐγκαθίδρυται, δαιμόνων τὸ πρότερον καταγώγιον καὶ διὰ τοῦτο παρὰ τοῖς ἐγχωρίοις καλούμενον «Δαιμονότοπος»,ἄβατος παντελῶς, δι” ἀποκαλύψεως θείας τῶν ἐκεῖ πρῶτον ἀφικομένων ἀλλαχόθεν σεβασμίων ἐκείνων γερόντων καὶ βασιλικὴ θεία χάριτι καὶ ἐπιμελεία τοῦ μακαρίου καὶ ἀοιδίμου βασιλέως κυροῦ Ἀλεξίου τοῦ Μεγάλου Κομνηνοῦ ἀνηγέρθη ἒκ βάθρων καὶ ἀπηρτίσθη εἰς μοναστήριον βασιλικῶς τε καὶ μεγαλοπρεπῶς.»
Με τούτα τα λόγια που καταγράφηκαν σε σιγίλλιο του 1583, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός, επιχείρησε ν” αποδώσει σε γραπτό λόγο, το δέος ψυχής και το αισθητικό μεγαλείο που η θέαση της Χοζοβιώτισσας προκαλεί στον εμβρόντητο επισκέπτη. Μα αυτός,ανυποψίαστος για την ώρα, δε φαντάζεται ότι το μέγα μνημείο που χίλια χρόνια κρέμεται στο κενό, γαντζωμένο στων «φτερών» του Προφήτη Ηλία τις σχισμάδες, το προστατεύει με περισσή στοργή ολάκερη η Αμοργός, με όλες τις φυσικές και υπερβατικές της δυνάμεις!
Το σκαλωτό λιθόστρωτο που ανεβάζει στο Μοναστήρι, σμιλεμένο κυριολεκτικά πάνω στο γκρεμό, αφήνει ενα τεράστιο οπτικό πεδίο ελεύθερο προς την ανοιχτή θάλασσα. Από την άλλη μεριά τα αιχμηρά πελώρια βράχια, σε πολλά σημεία της ανηφορικής διαδρομής,"κλείνουν" τον ουρανό πάνω απ” τα κεφάλια μας, γέρνοντας απειλητικά προς το κενό.
Κοντοζυγώνοντας στο κτίριο της Μονής των Σκαλών,βιώνουμε σιγά σιγά την σχέση αμοιβαιότητας και εναρμόνισης του οικοδομήματος με το τοπίο. Από αρχιτεκτονική ματιά, η Μονή στο σύνολο της είναι το προϊόν θαυμαστής υιοθέτησης του ύφους και της μορφής του περιβάλλοντα χώρου. Μόνη διαφοροποίηση φαίνεται να υπάρχει στη χρήση του ασβέστη, με μια λευκότητα απαστράπτουσα στον εκτυφλωτικό ήλιο των Κυκλάδων.Μια λευκότητα χαρακτηριστική, πολυεδρική, δηλωτική της ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο, και συνάμα της ιδιότυπης λατρευτικής λειτουργίας του.
Λαγκάδα
Παρ’ ό,τι παραμένει ο δεύτερος πόλος έλξης των επισκεπτών του νησιού, παρακινήστε τη συντροφιά σας και συντονιστείτε για τη γνωριμία με έναν από τους ωραιότερους προορισμούς της Αμοργού, την Λαγκάδα. Καλό σημείο συνάντησης και ανασυγκρότησης της παρέας είναι στον παράλληλο δρόμο όπου βρίσκεται η Λόζα, η κεντρική πλακοστρωμένη πλατεία, η αγορά του χωριού, κέντρο συνάντησης των κατοίκων με τα καφενεδάκια, τα πολύχρωμα λουλούδια στο δρόμο και στα μπαλκόνια. Μια μικρή βόλτα στα στενά δρομάκια με τα δεκάδες σκαλοπάτια, θα σας αποκαλύψει την ενοριακή εκκλησία της Λαγκάδας την Αγία Σοφία με τους δύο τρούλους, και δίπλα της την Παναγία Ακαθή, η Αϊβαλιώτισσα των ντόπιων. Συνεχίζοντας θα νοιώσετε όλες αυτές τις ξεχασμένες μυρωδιές που αποπνέει ένας αμόλυντος τόπος και συνάμα θα εκθέσει στη ματιά σας δεκάδες γωνιές, έναν κόσμο ολόκληρο απείραχτο από "προοδευτικές" επεμβάσεις.Η θέση της Λαγκάδας είναι προνομιακή, ψηλά στο βουνό, όχι ιδιαίτερα μακριά από τη θάλασσα, ενώ από το μεγαλύτερο τμήμα της υπάρχει οπτική επαφή με ολόκληρο τον όρμο της Αιγιάλης. Από την τρουτσούλα ειδικά, η θέα απλώνεται παντού, και φτάνει να ελέγχει ακόμα και τα μονοπάτια.
Τα Θολάρια βρίσκονται στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Αιγιάλης και η απόσταση από τον Όρμο είναι 2,5 χλμ. Όσο ανεβαίνετε στον ανηφορικό δρόμο, τόσο η θέα μεγαλώνει μέχρι που φτάνετε στο διάσελο του βουνού Κουτουλός (433 μ. υψ.) που η θέα επιβάλλεται στη ματιά σας, αγκαλιάζοντας ολόκληρο τον πανέμορφο Όρμο, τη Λαγκάδα και τα περίχωρά της, φτάνοντας μέχρι τις πλαγιές της Σελλάδας, εκεί που βρίσκονται ο Άνω και ο Κάτω Ποταμός. Εδώ, είναι χτισμένα τα Θολάρια (220 μ. υψ.), ένας αληθινός βιγλάτορας, που εντυπωσιάζει με τα ολόλευκα ασβεστωμένα σπίτια του και τη πυκνή δόμηση. Τα δεκάδες στενά δρομάκια περιτριγυρίζουν και διασχίζουν τον οικισμό, ενώ είναι βέβαιο ότι θα μπερδευτείτε ανάμεσά τους όταν τα περπατήσετε.
Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στα Θολάρια που ξεχώριζε από παντού, με τον θεόρατο μπλε τρούλο που φαίνεται απ’ τον Ποταμό, ακόμα κι’ απ’ τη Λαγκάδα με τα διπλά επιβλητικά κωδωνοστάσιά της είναι ένα πραγματικό στολίδι για το χωριό.
Ποταμός: Το μπαλκόνι της Γιάλης
Δεκαπέντε παραλιακά χιλιόμετρα από τη Χώρα βρίσκεται ο Όρμος της Αιγιάλης, η Γιάλη των ντόπιων, και ο ομώνυμος οικισμός.Λίγο πριν μπείτε στη Γιάλη, ο δρόμος οδηγεί προς τον Άνω Ποταμό (100 μ. υψ.), ένα χωριό χτισμένο στις πλαγιές της Σελλάδας (597 μ. υψ.), με ζηλευτά παλιά μονόπατα, δίπατα σπίτια, ασβεστωμένες αυλές, και όμορφη αρχιτεκτονική.
Αυτό όμως που θα σας εντυπωσιάσει είναι το πως εκτείνεται η θέα κάτω από το χωριό, δίνοντας στον επισκέπτη την εντύπωση πως βρίσκεται σ’ενα μοναδικό, φυσικά χτισμένο μπαλκόνι που αιωρείται πάνω από το τοπίο.
Από εκεί μπορείτε να θαυμάσετε τις αμμώδεις παραλίες τις περιοχής, η μεγαλύτερη εκ των οποίων διαγράφει ένα μεγάλο τόξο, μέχρι ψηλά στον ολόλευκο οικισμό Θολάρια.
Από τον Άνω Ποταμό, υπάρχει μονοπάτι (και δρόμος) που κατεβαίνει στον Κάτω Ποταμό, στην εκκλησία της Ανάληψης και από εκεί στον Όρμο.
Παραλίες Αμοργού
Απέχει 3 χλμ. από τη Χώρα. Η θέα στον κόλπο μας αφήνει άφωνους, είναι απλά τέλειο, με βράχια διάσπαρτα κατά μήκος της ακτής με χρώμα το βαθύ μπλε της θάλασσας. Ακριβώς μπροστά σας είναι το μικρό Μεγάλο Βιόκαστρο νησί, στο αριστερό σας χέρι υπάρχει το Μικρό Βιόκαστρο. Πρόκειται για ένα τοπίο καρτ-ποστάλ. Στα αριστερά σας μπορείτε να πάρετε μια γεύση από το μοναστήρι. Το τοπίο όπου βρίσκεται το μοναστήρι είναι εντυπωσιακό, σκαρφαλωμένο σε μια κοιλότητα του βουνού του Προφήτη Ηλία. Είναι ένα εντυπωσιακό και συνάμα συγκινητικό όραμα. Η θάλασσα, που βρίσκεται ακριβώς στους πρόποδες της μονής δείχνει όλο το φάσμα των χρωμάτων από πράσινο σε μπλε.
Άγιος Παύλος
Λευκή παραλία με βότσαλα και κρυστάλλινα νερά με μια λωρίδα από άμμο που απλώνεται στο νησί της Νικουριάς που είναι απέναντι.
Άλλες πολύ όμορφες παραλίες που θα πρέπει να επισκεφθείτε είναι:
Αιγιάλη , Γραμβούσα, Καλοταρίτισσα-Κάτω Μεριά, Κατάπολα, Λεβρωσός-Αιγιάλη, Μαλτέζι-Κατάπολα, Μούρου
Παραδίσεια-Κάτω Μεριά.
Απέχει 20χλμ. από τη Χώρα. Αφού περάσετε τη διασταύρωση για την παραλία της Καλοταρίτισσας, 2 χιλιόμετρα μετά το χωριό Κολοφάνα, ο δρόμος καταλήγει στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής,μετά από 500 περίπου μέτρα καταλήγει σε μια μικρή παραλία με βότσαλα και πέτρες ένας μικρός παράδεισος.
.Στις 26 Ιουλίου από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής οι πιστοί και οι προσκυνητές συμμετέχουν σε μια σημαντική θρησκευτική γιορτή που τιμά την Αγία .Κατά τη διάρκεια της γιορτής προσφέρεται Πατατάτο, το παραδοσιακό πιάτο στα πανηγύρια που γίνεται με αρνί.
Ολοκληρώνουμε αυτήν την μικρή μας περιήγηση στο νησί του Ονείρου, εκεί που όταν έβαφε ο Θεός την θάλασσα της έδωσε το πιο μαγευτικό μπλε με ένα παραδοσιακό τραγούδι με τίτλο
"Αμοργιανό μου πέραμα"από τους Πάνο και Χάρι Κατσιμίχα.
Πηγές: www.amorgos.gr , www.aegiali.com , www.youtube.com , www.google.gr,https://simadiatouaigaiou.wordpress.com , www.aegianisland.gr , amorgis.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου